هر سازمانی، صرف‌نظر از نوع فعالیت یا اندازه آن، برای دستیابی به اهداف خود و حفظ بقا در دنیای پویای کسبوکار امروزی به مدیریتی کارآمد و هدفمند نیاز دارد. در واقع، مدیریت مؤثر را می‌توان یکی از ارکان اساسی هر سازمان و عاملی تعیین‌کننده در مسیر موفقیت آن دانست. شناخت دقیق مفهوم مدیریت، سطوح مختلف آن و سبک‌هایی که در سازمان‌ها به کار می‌روند، نقشی اساسی را در حفظ بقا و رشد سازمان ایفا می‌کند. در این مقاله، ضمن تعریف مدیریت در سازمان و انواع آن، دربارۀ سطوح و سبک‌های مختلف مدیریت در سازمان صحبت خواهیم کرد.
تعریف مدیریت در سازمان چیست و انواع آن کدام‌اند؟
به‌عنوان یک مدیر یا حتی یکی از افراد شاغل در یک سازمان، آگاهی از تعریف مدیریت و شناخت انواع مدیریت در سازمان می‌تواند به شما در داشتن عملکرد شغلی بهتر کمک کند. اگر در حال خواندن این مقاله هستید، احتمالاً کنجکاو هستید بدانید که تعریف مدیریت در سازمان چیست و انواع آن کدام‌اند؟
در متون تخصصی مختلف، تعاریف گوناگونی برای مدیریت وجود دارد. به‌طور خلاصه، مدیریت سازمانی به عمل برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر عناصر مختلف در یک سازمان برای دستیابی به اهداف و مقاصد آن اشاره دارد. در‌واقع، مدیریت شامل هدایت منابع، افراد و فرایندها برای اطمینان از عملیات کارآمد و عملکرد بهینه در سازمان است. مدیریت سازمانی شامل فعالیت‌هایی مانند تعیین اهداف، تدوین استراتژی‌ها، تخصیص منابع، تصمیم‌گیری و ایجاد یک محیط کاری پربار است و نقش مهمی را در افزایش بهره‌وری، ارتقای کار تیمی و پیشبرد رشد پایدار در یک سازمان ایفا می‌کند.
انواع مدیریت در سازمان
دسته‌بندی‌های گوناگونی برای مدیریت سازمانی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین آن‌ها، دسته‌بندی بر‌اساس وظایف و حوزه تخصصی در سازمان است.
- مدیریت استراتژیک: مدیریت استراتژیک، برنامه‌ریزی، نظارت، تجزیه‌و‌تحلیل و ارزیابی مداوم منابع و فرایندهایی است که یک سازمان باید برای دستیابی به اهداف و مقاصد خود در اختیار داشته باشد. ازآنجاکه محیط‌های کسبوکار پویا هستند، یک سازمان باید دائماً استراتژی‌های خود را ارزیابی کند تا در رقابت باقی بماند و به اهداف بلندمدت خود دست بیاید.
- مدیریت مالی: مدیریت مالی در هر سازمان شامل برنامه‌ریزی استراتژیک و هدایت منابع مالی برای دستیابی به اهداف مختلف آن سازمان است.
- مدیریت منابع انسانی: مدیریت منابع انسانی سازمان‌ها به فرایند جذب و استخدام، حقوق و مزایا، ارزیابی عملکرد، آموزش و حفظ انگیزه کارکنان در سازمان اشاره دارد.
- مدیریت بازاریابی: یکی‌دیگر از انواع مدیریت در سازمان‌ها، مدیریت بازاریابی است که شامل اقداماتی چون تحلیل بازار، تدوین استراتژی بازاریابی، برندینگ، تبلیغات و ارتباط با مشتریان است.
- مدیریت عملیات: منظور از مدیریت عملیات در سازمان، فرایند طراحی، برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل تولید کالاها و خدمات، همراه با مدیریت زنجیره تأمین و موجودی است.
- مدیریت کیفیت: مدیریت کیفیت، تمام شیوه‌ها و فرایندهایی را که یک سازمان برای اطمینان از برآورده‌شدن یا فراتر رفتن محصولات و خدمات خود از انتظارات مشتری استفاده می‌کند، پوشش می‌دهد.
بیشتر بخوانید: انواع مهارت های مدیریتی | و 8 گام توسعه مهارت‌ها برای مدیران
سطوح مختلف مدیریت در سازمان
تعریف مدیریت در سازمان به زبان ساده عبارت است از هدایت و کنترل یک سازمان برای رسیدن به مجموعه‌ای از اهداف. مدیریت را همچنین می‌توان به‌عنوان علم و هنر به‌کارگیری منابع انسانی، منابع مالی، منابع فناوری و منابع طبیعی برای رسیدن به اهداف سازمان تعریف کرد. یکی‌دیگر از تقسیم‌بندی‌های مهم و رایج مدیریت در سازمان، تقسیم‌بندی آن بر‌اساس سطوح مختلف است. سطوح مختلف مدیریت در سازمان عبارت‌اند از:
- مدیریت عالی: مدیریت ارشد یا سطح عالی، منبع نهایی قدرت و اختیار در سازمان است؛ زیرا بر اهداف، سیاست‌ها و رویه‌های یک شرکت نظارت دارد. اولویت اصلی مدیران عالی برنامه‌ریزی استراتژیک و موفقیت کلی کسبوکار است.
- مدیریت میانی: مدیران میانی مسئولیت عملکرد بخش‌های مختلف سازمان را بر‌عهده دارند و مستقیماً در‌قبال عملکرد این بخش‌ها به مدیریت ارشد پاسخگو هستند.
- مدیریت عملیاتی: این سطح از مدیریت شامل سرپرستان، سرکارگران و سایر مدیران اجرایی است که کارشان عمدتاً نظارت بر منابع انسانی و هدایت کارکنان عملیاتی است. مدیران عملیاتی با اجرا و هماهنگی گردش کار روزانه که تکمیل پروژه‌ها و دستیابی به نتایج را تضمین می‌کند، سروکار دارند.
سبک های مختلف مدیریت در سازمان چیست؟
همان‌طور‌که در تعریف مدیریت سازمانی گفتیم، مدیریت سازمان به‌‌معنای استفاده از منابع مختلف، از‌جمله منابع انسانی برای رسیدن به اهداف مختلف سازمان است. برای مدیریت در سازمان روش‌ها و سبک‌های گوناگونی وجود دارد. شاید این پرسش برای شما مطرح شده باشد که سبک های مختلف مدیریت در سازمان چیست؟
در‌پاسخ‌به این پرسش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
استبدادی یا اقتدارگرا
در سبک استبدادی یا اقتدارگرا، مدیران معمولاً بر نتایج و کارایی تمرکز دارند. آن‌ها اغلب به‌تنهایی تصمیم می‌گیرند و انتظار دارند که زیردستانشان در سازمان دقیقاً مطابق انتظار آن‌ها عمل کنند.
آزاد یا طرفدار عدم مداخله
سبک آزاد نقطه مقابل سبک استبدادی است. این نوع مدیریت معمولاً بر واگذاری وظایف به اعضای تیم با حداقل نظارت تمرکز دارد. در سازمان‌هایی با این نوع مدیریت، پاسخگویی بیشتر و محیط کاری آرام وجود دارد که باعث حفظ انگیزه کارکنان می‌شود.
دموکراتیک
این سبک مدیریت را می‌توان ترکیبی از مدیریت استبدادی و طرفدار عدم مداخله دانست. مدیران دموکرات اغلب پیش‌از تصمیم‌گیری، نظرات کارکنان را جویا می‌شوند اما تصمیم نهایی را شخصاً اتخاذ می‌کنند.
مشارکتی
مدیران با سبک مشارکتی از اعضای تیم و زیردستان خود در‌مورد سیاست‌های نهادی و سایر تصمیمات مهم بازخورد می‌گیرند. این بازخورد علاوه‌بر ارائه راه‌حل، برای توانمندسازی بیشتر اعضای تیم نیز بسیار مهم است.
کاریزماتیک
سبک مدیریت کاریزماتیک بر شخصیت و انرژی مدیر برای الهام بخشیدن، مشارکت‌دادن و ایجاد انگیزه در کارکنان متکی است.
بوروکراتیک
سبک مدیریت بوروکراتیک به‌جای شخصیت، علایق یا کاریزمای رهبر بر قوانین، سیاست‌ها و رویه‌های عملیاتی استاندارد متکی است. اعضای تیم بر‌اساس معیارهای استاندارد ارزیابی می‌شوند، پروژه‌ها طبق رویه برنامه‌ریزی می‌شوند و پیشرفت در مسیر اهداف با دقت اندازه‌گیری و گزارش می‌شود.
خدمتگزار
سبک مدیریتی خدمتگزار، نیازها، رشد و توسعه حرفه‌ای کارکنان را بر نیازهای مدیر، شرکت یا پروژه مقدم می‌داند. این سبک، پیوند تیمی و رفاه کارکنان را در اولویت قرار می‌دهد.
کوچینگ
سبک مدیریت کوچینگ بر توسعه حرفه‌ای کارکنان تمرکز دارد. این سبک شامل بازخورد منظم، آموزش و پشتیبانی روزانه برای توسعه و تقویت مهارت‌ها و نقاط قوت کارکنان است.
تحول‌آفرین
یک سبک مدیریت تحول‌آفرین بر الهام‌بخشی و ایجاد انگیزه در کارکنان تمرکز دارد تا خارج از چارچوب فکر کنند و استانداردها را ارتقا بدهند، هم برای دستیابی به اهداف تجاری و هم برای رسیدن به پتانسیل حرفه‌ای کامل خود.
موقعیتی
سبک مدیریت موقعیتی ترکیبی از همه سبک‌های مدیریتی است. در این سبک مدیر سبک مدیریت را با موقعیت و نیازهای اعضای تیم و زیردستان خود تطبیق می‌دهد.
انواع مدیر در سازمان
همان‌طور که چندین تعریف مدیریت در سازمان وجود دارد، نقش مدیریت در سازمان‌ها نیز بسیار متنوع و گسترده است. هر سازمان بسته به اندازه، ساختار، هدف و نیازهای خود می‌تواند به انواع مدیر در سطح‌های مختلف و با شرح وظایف مختلف نیاز داشته باشد. جدول زیر انواع مدیر در سازمان، سطح مدیریت و وظایف آن‌ها بر‌اساس ساختار رایج را نشان می‌دهد:
بیشتر بخوانید: انواع مدیریت در سازمان ها | بررسی 8 مدل و و ظایف هر کدام
| نوع مدیریت تخصصی | سطح مدیر | وظیفه اصلی |
|---|---|---|
| مدیر استراتژیک | عالی | جهت‌دهی کلی سازمان |
| مدیر مالی | عالی/میانی | تصمیمات کلان مالی سازمان |
| مدیر منابع انسانی | میانی | جذب، نگهداشت، آموزش و ارزیابی عملکرد کارکنان |
| مدیر بازاریابی | میانی | تحلیل بازار و مسئولیت کمپین‌های بازاریابی |
| مدیر عملیات | میانی | برنام‌ریزی و بهینه‌سازی فرایندهای تولید یا ارائه خدمات |
| کنترل کیفیت | میانی/ عملیاتی | مسئولیت کنترل کیفیت محصولات یا خدمات |
سخن پایانی
در این مقاله به ارائه چند تعریف مدیریت در سازمان پرداختیم و انواع مدیریت را معرفی نمودیم. ممکن است این پرسش برای شما مطرح شده باشد که علت تنوع و پیچیدگی تعاریف مدیریت در سازمان چیست؟ در‌پاسخ‌به این پرسش باید بگوییم که تنوع در تعاریف مدیریت به‌علت تعدد مکاتب فکری و دیدگاه‌ها در علم مدیریت است. همچنین به‌علت تعدد و تنوع وظایف مدیریت در تخصص‌ها و سطوح مختلف، می‌توان تعاریف گوناگونی را برای آن در‌نظر‌گرفت.
