سطوح مدیریت در سازمان شامل مدیریت ارشد، مدیریت میانی و مدیریت خط مقدم، همان مسیرهای مشخصی هستند که ارتباط، تصمیم‌گیری و اجرا را هدفمند می‌کنند. اگر مدیر هستید، می‌خواهید به جایگاه مدیریتی برسید یا در حال تصمیم‌گیری برای انتخاب مسیر حرفه‌ای مدیریت هستید، باید شناخت دقیقی از سطوح مختلف مدیریت در سازمان، مهارت‌های موردنیاز در هر سطح و مزایا و چالش‌های آن داشته باشید تا دقیقاً بدانید در کجا قرار دارید و می‌خواهید به کجا برسید.
در این مقاله به بررسی این سؤالات که منظور از سطوح مدیریت چیست، چرا سازمان‌ها به انواع سطوح مدیریت نیاز دارند و چه مهارت‌هایی برای موفقیت در هر سطح ضروری است، می‌پردازیم تا انتخاب مسیر شغلی برای شما شفاف‌تر شود. اگر در مرحله تصمیم‌گیری برای ارتقاء، استخدام یا حتی تغییر شغل هستید، این مقاله را از دست ندهید.
منظور از سطوح مدیریت در سازمان چیست؟
سطوح مدیریت در سازمان نشان‌دهندۀ ساختاری سلسله‌مراتبی است که زنجیره فرماندهی و مسئولیت را مشخص می‌کند. این سطوح، وظایف هر نوع مدیر را مشخص می‌کنند؛ از جمله اینکه به چه کسی باید گزارش بدهند و چه کسانی به آن‌ها گزارش می‌دهند. هر سطح از مدیریت روی جنبه‌های متفاوتی از رشد، موفقیت و رضایت کارکنان تمرکز دارد. درک این سطوح برای مدیران و کارکنان اهمیت بالایی دارد؛ زیرا ساختار سازمانی را شفاف و به ارتباط مؤثر کمک می‌کند.
به‌طورکلی، پذیرفته شده است که سه سطح مدیریت وجود دارد. اگرچه نام‌گذاری دقیق و جهانی برای این سطوح وجود ندارد؛ اما معمولاً با اصطلاحاتی چون مدیریت ارشد (Senior Management) یا مدیریت سطح بالا، مدیریت میانی (Middle Management) و مدیریت خط مقدم (Frontline Management) شناخته می‌شوند.
در این سلسله‌مراتب، هر سطح مدیریتی براساس تجربه، مسئولیت، مهارت‌ها و تخصص موردنیاز برای انجام وظایف و اهداف خاص تعریف می‌شود؛ بنابراین، درک هر سطح برای همه سازمان‌ها ضروری است تا افراد واجد شرایط بتوانند نقش‌های متناسب با سطح خود را به‌درستی ایفا کنند.
چرا مدیریت دارای سطوح مختلف است؟
بسیاری از شرکت‌ها برای تقسیم وظایف بین بخش‌ها و تخصص‌های مختلف، سطوح مدیریت در سازمان را ایجاد می‌کنند. این تقسیم‌بندی به شرکت اجازه می‌دهد تعداد بیشتری کارمند استخدام کند؛ زیرا مدیران متعددی برای نظارت و هدایت وظایف مختلف در دسترس هستند. همچنین، این ساختار به ایجاد فرایندهای تأیید منظم و روان کمک می‌کند و باعث می‌شود هر سطح از مدیریت، کار سطح دیگر را پیش‌از تحویل نهایی به بازار یا مشتری بررسی و کنترل کند.
به‌عنوان‌مثال در یک شرکت تولیدی بزرگ مثل کارخانه تولید نوشیدنی، سه سطح مدیریتی به‌وضوح دیده می‌شود:
- در سطح عملیاتی، سرپرستان خط تولید حضور دارند که مسئول نظارت بر عملکرد روزانه کارگران، کنترل کیفیت بسته‌بندی و رسیدگی فوری به مشکلات فنی هستند؛
- در سطح میانی، مدیر تولید قرار دارد که وظیفه هماهنگی بین چند سرپرست، تنظیم برنامه‌های هفتگی تولید و نظارت بر موجودی مواد اولیه را برعهده دارد؛
- و در سطح عالی، مدیرعامل یا مدیر ارشد اجرایی (CEO) تصمیم‌گیرنده درباره گسترش بازار، بودجه‌ریزی کلان و جهت‌گیری استراتژیک شرکت است.
اگر یکی از نوشیدنی‌ها دچار مشکل کیفی شود، این ساختار اجازه می‌دهد مشکل از طریق سرپرست گزارش، توسط مدیر میانی تحلیل و در صورت نیاز در سطح مدیریت کلان به تغییر سیاست تولید بینجامد.
بنابراین، دلایل وجود سطوح مدیریتی را می‌توان موارد زیر دانست:
- ایجاد جریان عمودیِ تصمیم‌گیری از بالا به پایین؛
- امکان تقسیم کار و مسئولیت‌ها؛
- بهبود کنترل و ارزیابی عملکرد؛
- کمک به تخصص‌گرایی در تصمیمات استراتژیک، تاکتیکی و عملیاتی؛
- افزایش شفافیت در ارتباطات سازمانی.
بدون سطوح مدیریتی، سازمان دچار هرج‌ومرج در تصمیم‌گیری، اجرای ناقص و ازدست‌رفتن انگیزه در کارکنان می‌شود.
بیشتر بخوانید: انواع مدیریت در سازمان ها
مهارت‌های لازم برای مدیران هر سطح
همان‌طور که گفته شد، انواع سطوح مدیریت در سازمان شامل سه سطح هستند. در ادامه، جزئیات هر سطح را به‌همراه وظایف و مهارت‌های لازم برای آن‌ها و عناوین شغلی رایج آورده‌ایم:
مدیران سطح بالا (Top-level managers)
مدیران سطح بالا یا مدیران اجرایی، مسیر کلی یک شرکت را هدایت می‌کنند. این مدیران بررسی می‌کنند که شرکت در مسیر دستیابی به اهداف بلندمدت خود قرار دارد و با سرعتی ثابت در حال رشد است. هدف اصلی آن‌ها معمولاً شامل ایجاد یک شرکت موفق با سودآوری بالا و شهرت عالی است. در واقع، این افراد مسئول بقای سازمان و رشد آن هستند.
مدیران سطح بالا بیشترین میزان مسئولیت، اختیار و کنترل را در شرکت دارند. آن‌ها باید هم به فعالیت‌های داخلی سازمان توجه داشته باشند و هم عوامل خارجی مانند رقبا، فناوری‌های نوظهور، اختلالات اقتصادی و سایر عواملی را که بر موفقیت و پایداری شرکت تأثیر می‌گذارند، رصد کنند.
همچنین، مدیران ارشد تأثیر مستقیم بر سیاست‌گذاری شرکت، تعیین اهداف، برنامه‌ریزی راهبردی، بودجه‌بندی و سایر تصمیمات سطح بالا که بر پروژه‌ها، طرح‌ها، وظایف کارکنان و مسئولیت‌ها اثر می‌گذارد، دارند؛ بنابراین وظایف اصلی آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- تدوین برنامه‌های تجاری؛
- تعیین اهداف کلان؛
- حفظ ارتباط با کسب‌وکارهای خارجی.
عناوین شغلی رایج در مدیریت سطح بالا عبارت‌اند از:
- مدیرعامل (CEO)؛
- مدیر اجرایی عملیات (COO)؛
- مدیر مالی (CFO)؛
- رئیس (President)؛
- معاون (Vice President)؛
- اعضای هیئت مدیره (Board of Directors).
مدیران میانی (Mid-level managers)
مدیران میانی که گاهی به آن‌ها «مدیران اجرایی» هم گفته می‌شود، یک مرحله پایین‌تر از مدیریت ارشد و یک مرحله بالاتر از مدیریت خط مقدم قرار دارند و نقش کلیدی در پیونددادن سطوح بالایی و پایینی سازمان ایفا می‌کنند. به این معنی که برنامه‌های مدیران سطح بالا را اجرا و مدیران خط مقدم و سایر کارکنان را هدایت می‌کنند.
اگرچه مدیران میانی مسئول نتایجی هستند که تیم‌های خط مقدم تولید می‌کنند؛ اما بخشی از مدیریت ارشد محسوب نمی‌شوند. وظیفه اصلی آن‌ها مدیریت سایر مدیران و تبدیل راهبرد به اقدام است.
مدیران میانی زیرساخت‌هایی همچون سیستم‌ها و رویه‌ها را برای دستیابی به نتایج مطلوب سازمانی ایجاد می‌کنند و گاهی به آن‌ها «مربی-بازیکن» هم گفته می‌شود. آن‌ها باید مطمئن شوند که برنامه‌ها و سیاست‌های سازمان به‌درستی اجرا می‌شوند و برای این کار باید ارتباط مستمر با مدیران ارشد درباره اهداف و استراتژی‌ها داشته باشند. همچنین نقش مهمی در جذب نیرو، آموزش و توسعه مدیران سطح پایین یا خط مقدم ایفا می‌کنند.
بسته به اندازه شرکت، سطح مسئولیت در مدیریت میانی می‌تواند متفاوت باشد. در سازمان‌های کوچک ممکن است فقط یک لایه مدیریت میانی وجود داشته باشد؛ اما در شرکت‌های بزرگ، این سطح خود می‌تواند به مدیریت میانی ارشد و مدیریت میانی پایه تقسیم شود.
وظایف معمول مدیران میانی را می‌توان موارد زیر دانست:
- اجرای برنامه‌های سطح بالا؛
- راهنمایی مدیران خط مقدم؛
- ارزیابی عملکرد گروه‌ها.
عناوین شغلی رایج در مدیریت میانی عبارت‌اند از:
- مدیر کل (General Manager)؛
- مدیر شعبه (Branch Manager)؛
- مدیر بخش (Department Manager)؛
- مدیر منطقه (Regional Manager)؛
- مدیر کارخانه (Plant Manager)؛
- مدیر واحد (Division Manager).
مدیران خط مقدم (First-line managers)
مدیران خط مقدم یا سرپرستان به مدیران میانی گزارش می‌دهند و کوچک‌ترین واحدهای شرکت مانند بخش‌های داخل یک شعبه یا گروه‌های خاصی از کارکنان را مدیریت می‌کنند. آن‌ها دستورالعمل‌های مدیران میانی را تفسیر و برای هدایت تیم‌های خود استفاده می‌کنند تا به رشد شرکت کمک کنند.
در واقع، مدیران خط مقدم نقش کلیدی در عملیات روزانه کسب‌وکار و نظارت بر کارکنان ایفا می‌کنند. آن‌ها باید اطمینان حاصل کنند که مهلت‌ها رعایت می‌شوند، مشکلات مشتریان به‌سرعت رفع می‌شوند، کیفیت و کمیت خروجی‌ها مطلوب است، عملکرد کارکنان با استانداردها همخوانی دارد و سیاست‌های سازمانی رعایت می‌شوند.
همچنین این مدیران به دغدغه‌های کارکنان گوش می‌دهند و آن‌ها را به سطح بالاتر منتقل می‌کنند. وظایف رایج مدیران خط مقدم عبارت‌اند از:
- تقسیم وظایف بین کارکنان؛
- حفظ کیفیت تولید؛
- نظارت بر فعالیت‌های روزانه.
عناوین شغلی رایج در مدیریت خط مقدم شامل موارد زیر هستند:
- سرپرست (Supervisor)؛
- سرگروه بخش (Section Lead)؛
- رهبر تیم (Team Lead)؛
- سرکارگر (Foreperson)؛
- مدیر طبقه (Floor Manager)؛
- هماهنگ‌کننده ناحیه (Area Coordinator).
بیشتر بخوانید: انواع مهارت های مدیریتی | و 8 گام توسعه مهارت‌ها برای مدیران
هر سطح مدیریتی به مهارت‌های خاصی نیاز دارد که در جدول زیر مقایسه شده‌اند:
| سطح مدیریت | مهارت‌های کلیدی | مزایا | چالش‌ها |
|---|---|---|---|
| مدیریت ارشد | تفکر استراتژیک، تصمیم‌گیری کلان، رهبری تحول‌آفرین | تأثیرگذاری بالا، درآمد بیشتر | فشار مسئولیت، ریسک تصمیمات بزرگ |
| مدیریت میانی | مدیریت تیم، حل تعارض، برنامه‌ریزی تاکتیکی | نقش محوری در اجرا، فرصت رشد | تعادل بین انتظارات بالا و پایین |
| مدیریت عملیاتی | نظارت فنی، انگیزه‌بخشی به کارکنان، مدیریت زمان | ارتباط مستقیم با تیم، تأثیر فوری | حجم بالای وظایف روزمره |
سخن پایانی
سطوح مدیریت در سازمان، یک نقشه راه عملیاتی برای رشد فردی، پیشرفت سازمانی و افزایش بهره‌وری است. شناخت دقیق این سطوح، همراه با درک مهارت‌های موردنیاز به شما کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مسیر شغلی‌تان بگیرید. شما در کدام سطح مدیریتی هستید؟ چه چالشی در نقش خود دارید و چگونه آن را برطرف می‌کنید؟ در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید تا دیگران هم استفاده کنند.
