هوشمند سازی فرایندها بهعنوان یک ضرورت اجتنابناپذیر در دنیای پویای کسبوکار امروز، نقشی کلیدی در افزایش بهرهوری، کاهش هزینهها و بهبود تجربه مشتری ایفا میکند. در این میان، سیستمهای مدیریت فرایند کسبوکار (Business Process Management Systems – BPMS) بهعنوان بستری قدرتمند برای مدلسازی، اجرا، نظارت و بهینهسازی فرایندهای سازمانی مطرح شدهاند؛ اما سؤال اصلی اینجاست که چگونه BPMS میتواند به تحقق این امر کمک کند و چه قابلیتهایی را برای ایجاد فرایندهای خودکار و هوشمند در اختیار سازمانها قرار میدهد؟ این مقاله از مجله رسا سامانه افق؛ به بررسی نقش محوری BPMS در ارتقای کارایی فرایندها با بهرهگیری از فناوریهای نوین و ارائه دانش کاربردی در این زمینه میپردازد. با ما همراه باشید.
مفهوم هوشمند سازی فرایندها چیست؟
هوشمند سازی فرایندها (Process Intelligence) فراتر از صرفاً خودکارسازی وظایف تکراری است. این مفهوم بهکارگیری فناوریهای پیشرفته مانند هوش مصنوعی (Artificial Intelligence – AI)، یادگیری ماشین (Machine Learning – ML)، دادهکاوی (Data Mining) و تحلیل پیشبینیکننده (Predictive Analytics) در مدیریت و اجرای فرایندهای کسبوکار اشاره دارد. هدف اصلی از این رویکرد، ارتقای کارایی، چابکی، تصمیمگیری مبتنی بر داده و در نهایت، ایجاد ارزش افزوده برای سازمان است.

در یک فرایند هوشمند، سیستمها قادرند الگوها را در دادهها شناسایی، روندها را پیشبینی کنند، تصمیمات آگاهانهتری بگیرند و بهطور خودکار در پاسخ به شرایط متغیر، تنظیمات لازم را اعمال کنند. این سطح از هوشمندی، سازمانها را قادر میسازد تا گلوگاهها را بهسرعت تشخیص بدهند، ریسکها را بهطور فعال مدیریت کنند، تجربیات مشتری را شخصیسازی کنند و فرصتهای جدید را شناسایی کنند. به عبارت دیگر، این تحول، فرایندهای سنتی و ایستا را به سیستمهای پویا، خودآموز و انطباقپذیر تبدیل میکند.
BPMS سنتی در مقابل BPMS هوشمند (iBPMS)
هوشمند سازی فرایندها با توسعه سیستمهای مدیریت فرایند کسبوکار سنتی (Traditional BPMS) گامی مهم برداشت؛ این سیستمها ابزارهای قدرتمندی برای مدلسازی، خودکارسازی و مدیریت جریان کار (workflow) در سازمانها بودهاند و معمولاً بر قابلیتهایی نظیر طراحی گرافیکی فرایندها، موتورهای گردش کار، مدیریت فرمها و یکپارچگی با سایر سیستمهای سازمانی تمرکز داشتند و هدف اصلی آنها، افزایش کارایی از طریق استانداردسازی و خودکارسازی فرایندهای تکراری و ساختاریافته بود.
در مقابل، سیستمهای BPMS هوشمند (Intelligent BPMS – iBPMS) نسل تکاملیافتهای از BPMS هستند که قابلیتهای هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، تحلیل داده و تصمیمگیری هوشمند را در خود جای دادهاند. درحالیکه BPMS سنتی بیشتر بر اجرای فرایندهای از پیش تعریفشده تمرکز داشت، iBPMS قادر است بهصورت پویا با تغییرات محیطی سازگار شود از دادهها الگو استخراج و تصمیمات بهینهتری اتخاذ کند.

تفاوتهای کلیدی میان BPMS سنتی و iBPMS را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد. این تفاوتها بهطورکلی نشاندهندۀ تکامل بهسوی هوشمند سازی فرایندها در سازمانها هستند.
- هوشمندی و تحلیل: iBPMS با بهرهگیری از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، قادر به تحلیل دادههای فرایند، شناسایی گلوگاهها، پیشبینی نتایج و ارائه پیشنهادهای بهبود است. BPMS سنتی فاقد این سطح از تحلیل هوشمندانه است.
- انطباقپذیری و چابکی: iBPMS بهدلیل قابلیتهای تصمیمگیری هوشمند و مدیریت رویدادهای پیچیده (Complex Event Processing – CEP)، انعطافپذیری بیشتری در مواجهه با تغییرات دارد. BPMS سنتی معمولاً برای فرایندهای ثابت و قابلپیشبینی طراحی شده است.
- تجربه کاربری: iBPMS اغلب رابطهای کاربری مدرنتر و کاربرپسندتری دارد و امکان تعامل بهتر انسان و سیستم را فراهم میکند.
- یکپارچگی با فناوریهای نوین: iBPMS بهخوبی با فناوریهای نوظهور مانند اینترنت اشیا (Internet of Things – IoT)، رباتیک (Robotic Process Automation – RPA) و ابر (Cloud) یکپارچه میشود و امکان اتوماسیون هوشمند فرایندها در سطحی گستردهتر را فراهم میآورد.
بیشتر بخوانید: هوشمندسازی سازمان چیست و ابزارهای آن کدامند؟
فناوریهای کلیدی در هوشمند سازی فرایندها با BPMS
پیادهسازی موفق هوشمند سازی فرایندها با BPMS هوشمند (iBPMS) متکی بر یکپارچگی و بهرهگیری از مجموعهای از فناوریهای کلیدی است. این فناوریها قابلیتهای تحلیلی، خودکارسازی پیشرفته و تصمیمگیری هوشمند را برای سیستمهای BPMS فراهم میآورند و امکان تحول دیجیتال فرایندهای کسبوکار را میسر میسازند. برخی از مهمترین این فناوریها عبارتاند از:

- هوش مصنوعی (Artificial Intelligence – AI) و یادگیری ماشین (Machine Learning – ML): این فناوریها قلب تپنده iBPMS هستند. الگوریتمهای یادگیری ماشین به سیستم اجازه میدهند تا از دادههای فرایند الگوها را بیاموزد، عملکرد آینده را پیشبینی و بهصورت خودکار تصمیمات بهینه را اتخاذ کند. کاربردهای AI و ML در هوشمندکردن فرایندها شامل تشخیص تقلب، پیشبینی تقاضا، شخصیسازی تعاملات با مشتری و بهینهسازی تخصیص منابع است.
- رباتیک فرایند خودکار (Robotic Process Automation – RPA): این فناوری با بهرهگیری از رباتهای نرمافزاری، وظایف تکراری و مبتنی بر قانون را خودکار میکند. یکپارچگی RPA با iBPMS امکان خودکارسازی بخشهای خاصی از فرایندها را فراهم میآورد و به کارکنان اجازه میدهد تا بر فعالیتهای با ارزشتر تمرکز کنند. RPA بهعنوان مکملی برای BPMS عمل میکند و دامنه هوشمند سازی فرایندها را گسترش میدهد.
- دادهکاوی (Data Mining) و تحلیل پیشبینیکننده (Predictive Analytics): این فناوریها به iBPMS امکان میدهند تا حجم وسیعی از دادههای مربوط به فرایندها را تجزیهوتحلیل و الگوهای پنهان، روندها و روابط علت و معلولی را کشف کنند. تحلیل پیشبینیکننده با استفاده از این الگوها، احتمال وقوع رویدادهای آینده را تخمین میزند و به سازمانها کمک میکند تا تصمیمات پیشگیرانهتری اتخاذ کنند و ریسکها را مدیریت کنند.
- پردازش زبان طبیعی (Natural Language Processing – NLP): به سیستمهای iBPMS قابلیت درک و پردازش زبان انسانی را میدهد. این امر امکان تعاملات هوشمندتر با کاربران، تحلیل بازخورد مشتریان از طریق متن و خودکارسازی وظایفی مانند طبقهبندی اسناد و استخراج اطلاعات را فراهم میسازد.
- مدیریت قوانین کسبوکار (Business Rules Management Systems – BRMS): به سازمانها اجازه میدهد تا قوانین کسبوکار را بهصورت متمرکز تعریف، مدیریت و اجرا کنند. یکپارچگی BRMS با iBPMS تضمین میکند که فرایندها براساس قوانین و سیاستهای سازمان اجرا میشوند و امکان تغییر سریع و آسان این قوانین را فراهم میآورد. این امر نقش مهمی در تسهیل و بهبود هوشمند سازی فرایندها در سازمان ایفا میکند.
- اینترنت اشیا (Internet of Things – IoT): با اتصال دستگاهها و سنسورهای مختلف به سیستمهای iBPMS، امکان جمعآوری دادههای لحظهای از محیط فیزیکی و استفاده از آنها برای فعالسازی رویدادها و تصمیمگیریهای هوشمند در فرایندها فراهم میشود. IoT نقش مهمی در هوشمندکردن فرایندها در صنایعی مانند تولید، لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین ایفا میکند.
کاربردهای عملی BPMS در هوشمند سازی فرایندها
استفاده از BPMS هوشمند (iBPMS) طیف گستردهای از کاربردهای عملی در صنایع و بخشهای مختلف کسبوکار دارد. این سیستمها با ارائه قابلیتهای هوشمند، سازمانها را قادر میسازند تا فرایندهای خود را بهینهسازی کنند، تجربه مشتری را بهبود ببخشند و مزیت رقابتی ایجاد کنند. در ادامه به برخی از کاربردهای عملی iBPMS در هوشمند سازی فرایندها اشاره میشود.

مدیریت ارتباط با مشتری هوشمند
در مدیریت ارتباط با مشتری، iBPMS میتواند فرایندهای مرتبط با مشتری را هوشمندتر کند. برای مثال با تحلیل دادههای مشتری و الگوهای رفتاری، سیستم میتواند بهطور خودکار بهترین کانال ارتباطی را برای هر مشتری انتخاب کند، پیشنهادات شخصیسازیشده فراهم و مشکلات احتمالی را پیشاز وقوع پیشبینی کند. این امر منجر به افزایش رضایت و وفاداری مشتری و در نهایت بهبود هوشمند تعامل با مشتری میشود.
مدیریت زنجیره تأمین هوشمند
در مدیریت زنجیره تأمین، iBPMS میتواند با تحلیل دادههای مربوط به تقاضا، موجودی، حملونقل و ریسکهای احتمالی، تصمیمات هوشمندانهتری اتخاذ کند. این امر شامل پیشبینی دقیقتر تقاضا، بهینهسازی سطوح موجودی، انتخاب بهترین مسیرهای حملونقل و مدیریت فعالانه اختلالات زنجیره تأمین میشود که همگی به ارتقای هوشمند فرایندها در این حوزه کمک میکنند.
مدیریت مالی هوشمند
در مدیریت مالی هوشمند، iBPMS میتواند فرایندهای مالی مانند حسابداری، پرداختها، مدیریت ریسک مالی و پیشبینیهای مالی را متحول کند. با استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، سیستم میتواند الگوهای تقلب را شناسایی کند، جریانهای نقدی را بهینه سازد و پیشبینیهای مالی دقیقتری ارائه دهد، درنتیجه به هوشمند سازی فرایندها در بخش مالی منجر میشود.
مدیریت منابع انسانی هوشمند
در حوزه منابع انسانی، iBPMS میتواند فرایندهایی مانند استخدام، آموزش، ارزیابی عملکرد و مدیریت استعدادها را هوشمندتر کند. برای مثال، سیستم میتواند با تحلیل رزومهها و مهارتهای متقاضیان، بهترین گزینهها را شناسایی کند یا برنامههای آموزشی شخصیسازیشده فراهم کند که به ارتقای هوشمند فرایندها در مدیریت سرمایه انسانی کمک میکند.
مدیریت فرایندهای تولید هوشمند
در صنایع تولیدی، iBPMS میتواند با یکپارچهسازی دادههای مربوط به ماشینآلات، حسگرها و سیستمهای کنترل کیفیت، فرایندهای تولید را بهینهسازی کند. این امر شامل پیشبینی خرابی تجهیزات، تنظیم خودکار پارامترهای تولید و بهبود کیفیت محصولات از طریق هوشمندکردن فرایندهای تولید میشود.
مدیریت ریسک و انطباق هوشمند
در مدیریت ریسک و انطباق هوشمند، iBPMS میتواند با تحلیل دادهها و شناسایی الگوهای پرخطر به سازمانها در مدیریت بهتر ریسکها و اطمینان از انطباق با مقررات کمک کند. سیستم میتواند بهطور خودکار تغییرات در قوانین و مقررات را رصد کند و هشدارهای لازم را ارائه بدهد که این امر نقش مهمی در بهبود هوشمند مدیریت ریسک دارد.
مزایای استفاده از BPMS برای هوشمند سازی فرایندها
بهکارگیری BPMS هوشمند (iBPMS) مزایای متعددی برای سازمانها بههمراه دارد و نقش بسزایی در تحقق هوشمند سازی فرایندها ایفا میکند. این مزایا نهتنها عملکرد داخلی سازمان را بهبود میبخشند، بلکه بر تعامل با مشتریان و جایگاه رقابتی نیز تأثیرگذار هستند. در ادامه به برخی از مهمترین مزایای استفاده از BPMS در هوشمندکردن فرایندها اشاره میشود.
- افزایش کارایی و بهرهوری: با خودکارسازی وظایف تکراری و بهینهسازی جریانهای کاری، iBPMS به کاهش زمان انجام فرایندها، حذف گلوگاهها و کاهش خطاهای انسانی کمک میکند. بهبود هوشمند فرایندها از طریق BPMS منجر به استفاده بهینهتر از منابع و افزایش کلی بهرهوری سازمان میشود.
- بهبود تصمیمگیری مبتنی بر داده: قابلیتهای تحلیلی پیشرفته iBPMS امکان جمعآوری، تجزیه و تحلیل دادههای فرایند را فراهم میکند. این امر مدیران را قادر میسازد تا با دیدی عمیقتر نسبت به عملکرد فرایندها، تصمیمات آگاهانهتر و مبتنی بر داده اتخاذ کنند و بهطور مستمر فرایندها را بهبود ببخشند.
- افزایش چابکی و انعطافپذیری: iBPMS سازمانها را قادر میسازد تا بهسرعت به تغییرات بازار و نیازهای مشتریان واکنش نشان بدهند. قابلیتهای مدیریت قوانین کسبوکار و تصمیمگیری هوشمند، امکان انطباق پویای فرایندها با شرایط جدید را فراهم میآورد و چابکی سازمانی را افزایش میدهد.
- بهبود تجربه مشتری: با هوشمند سازی فرایندهای مرتبط با مشتری، مانند فرایندهای فروش، بازاریابی و خدمات پسازفروش، سازمانها میتوانند تعاملات شخصیسازیشده و کارآمدتری را ارائه بدهند. این امر منجر به افزایش رضایت، وفاداری و حفظ مشتریان میشود.
- کاهش هزینهها: خودکارسازی وظایف، کاهش خطاها و بهبود کارایی کلی فرایندها، بهطور مستقیم منجر به کاهش هزینههای عملیاتی سازمان میشود. ارتقای هوشمند فرایندها با استفاده از BPMS، امکان تخصیص بهینه منابع و کاهش هزینههای سربار را فراهم میآورد.
- افزایش شفافیت و دیدپذیری فرایندها: iBPMS امکان مدلسازی، مستندسازی و نظارت بر فرایندها را بهصورت بصری فراهم میکند. این امر باعث افزایش شفافیت و دیدپذیری عملکرد فرایندها میشود و امکان شناسایی نقاط ضعف و فرصتهای بهبود را تسهیل میکند.
- بهبود انطباق با مقررات: با استفاده از BRMS یکپارچه در iBPMS، سازمانها میتوانند اطمینان حاصل کنند که فرایندها مطابق با قوانین و مقررات مربوطه اجرا میشوند. این امر به کاهش ریسک نبود انطباق و جلوگیری از جریمههای احتمالی کمک میکند.
- نوآوری و ایجاد مزیت رقابتی: بهبود هوشمند فرایندها با استفاده از iBPMS، سازمانها را قادر میسازد تا فرایندهای جدید و نوآورانه را بهسرعت طراحی و پیادهسازی کنند. این چابکی در نوآوری به سازمانها کمک میکند تا در بازار رقابتی امروز، مزیت رقابتی کسب کنند.
بیشتر بخوانید: بهینه سازی فرایندهای سازمانی | با 6 روش کارآمد
چالشها و ملاحظات پیادهسازی BPMS هوشمند
پیادهسازی یک سیستم BPMS هوشمند (iBPMS) و دستیابی به هوشمند سازی فرایندها با وجود مزایای فراوان، میتواند با چالشها و ملاحظاتی همراه باشد که سازمانها باید پیشاز اقدام به آن توجه کنند. نادیده گرفتن این موارد میتواند منجر به تأخیر در پروژه، افزایش هزینهها و تحقق نیافتن کامل اهداف موردنظر شود. برخی از مهمترین چالشها و ملاحظات در پیادهسازی iBPMS عبارتاند از:

- پیچیدگی یکپارچگی با سیستمهای موجود: یکپارچهسازی iBPMS با زیرساختهای فناوری اطلاعات و سیستمهای کاربردی موجود در سازمان (مانند CRM، ERP و غیره) میتواند یک چالش فنی پیچیده باشد. اطمینان از تبادل دادهها بهصورت صحیح و بیوقفه بین سیستمها نیازمند برنامهریزی دقیق و استفاده از راهکارهای یکپارچگی مناسب است.
- نیاز به تخصص و مهارتهای جدید: پیادهسازی و مدیریت یک سیستم iBPMS نیازمند تخصص در زمینههای مختلفی از جمله مدیریت فرایند، تحلیل داده، هوش مصنوعی و توسعه نرمافزار است. سازمانها ممکن است نیاز به جذب یا آموزش کارکنان برای کسب این مهارتهای جدید داشته باشند.
- هزینههای اولیه پیادهسازی: سرمایهگذاری اولیه برای خرید لایسنس نرمافزار iBPMS، پیادهسازی سیستم و آموزش کارکنان میتواند قابلتوجه باشد. سازمانها باید پیشاز اقدام، هزینهها و منافع بلندمدت هوشمند سازی فرایندها با استفاده از iBPMS را بهدقت ارزیابی کنند.
- مقاومت در برابر تغییر: معرفی یک سیستم جدید و تغییر در نحوه انجام کارها میتواند با مقاومت از سوی کارکنان مواجه شود. مدیریت صحیح تغییر، آموزش کافی و مشارکتدادن کارکنان در فرایند پیادهسازی برای غلبه بر این مقاومت ضروری است.
- کیفیت و یکپارچگی دادهها: اثربخشی قابلیتهای هوشمند iBPMS به کیفیت و یکپارچگی دادههای مورد استفاده بستگی دارد. سازمانها باید اطمینان حاصل کنند که دادههای آنها دقیق، کامل و قابلاعتماد هستند و فرایندهای لازم برای پاکسازی و یکپارچهسازی دادهها را درنظر بگیرند.
- امنیت و حریم خصوصی دادهها: با جمعآوری و تحلیل حجم وسیعی از دادهها، امنیت و حریم خصوصی این دادهها از اهمیت بالایی برخوردار میشود. سازمانها باید سیاستها و تدابیر امنیتی مناسبی را برای محافظت از دادههای حساس در سیستم iBPMS اتخاذ کنند.
- تعیین اهداف واقعبینانه و قابلاندازهگیری: برای اطمینان از موفقیت پروژه پیادهسازی iBPMS، تعیین اهداف واضح، واقعبینانه و قابلاندازهگیری برای هوشمند سازی فرایندها ضروری است. این اهداف باید با استراتژی کلی سازمان همسو باشند.
- انتخاب پلتفرم مناسب: انتخاب پلتفرم iBPMS مناسب که با نیازها و الزامات خاص سازمان سازگار باشد، یک تصمیم حیاتی است. سازمانها باید فاکتورهایی مانند قابلیتهای سیستم، سهولت استفاده، مقیاسپذیری، هزینه و پشتیبانی فروشنده را بهدقت ارزیابی کنند.
- نیاز به رویکرد گامبهگام: پیادهسازی iBPMS و دستیابی به هوشمندکردن فرایندها یک روند تدریجی است و نباید بهعنوان یک پروژه یکباره تلقی شود. اتخاذ یک رویکرد گامبهگام با تمرکز بر پیادهسازی در بخشهای کلیدی و کسب بازخورد مداوم، احتمال موفقیت را افزایش میدهد.
چگونه یک پلتفرم BPMS هوشمند انتخاب کنیم؟
انتخاب یک پلتفرم BPMS هوشمند نیازمند ارزیابی دقیق نیازمندیهای سازمان و تطبیق آنها با قابلیتهای فراهمشده توسط فروشندگان مختلف است. بههمیندلیل، توجه به فاکتورهایی نظیر قابلیتهای هوشمندسازی، سهولت استفاده، یکپارچگی با سیستمهای موجود، مقیاسپذیری و هزینه کل مالکیت اهمیت بسزایی دارد تا اطمینان حاصل شود که پلتفرم انتخابی، اهداف هوشمند سازی فرایندها را بهنحو مؤثری محقق میسازد. در این میان، محصول BPMS شرکت دانش بنیان رسا سامانه افق با ارائه راهکارهای جامع و یکپارچه در زمینه مدیریت و هوشمندسازی فرایندها، میتواند انتخابی شایسته برای سازمان شما باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی در زمینه انتخاب و پیادهسازی پلتفرم BPMS هوشمند، میتوانید به صفحه محصول BPMS شرکت دانش بنیان رسا سامانه افق مراجعه کنید.
آینده BPMS و هوشمند سازی
آینده BPMS بهطور جداییناپذیری با پیشرفتهای حوزه هوشمندسازی گره خورده است. انتظار میرود نسلهای بعدی سیستمهای BPMS بیشازپیش بر قابلیتهای هوش مصنوعی یکپارچه، یادگیری ماشین خودکار، تحلیل پیشبینیکننده فراگیر و تعاملات هوشمند انسان و ماشین تمرکز کنند. این تکامل، سازمانها را قادر خواهد ساخت تا به سطوح بالاتری از اتوماسیون هوشمند، تصمیمگیری مبتنی بر بینش و چابکی فرایندی دست یابند و افقهای جدیدی در هوشمندکردن فرایندها گشوده خواهد شد.
سخن پایانی
هوشمند سازی فرایندها بهعنوان یک رویکرد تحولآفرین در مدیریت کسبوکار با بهرهگیری از فناوریهای پیشرفته و بهویژه سیستمهای BPMS هوشمند (iBPMS)، امکان ارتقای چشمگیر کارایی، چابکی و تصمیمگیری مبتنی بر داده را برای سازمانها فراهم میآورد. در این مقاله، ضمن بررسی مفهوم و تمایز iBPMS از BPMS سنتی، فناوریهای کلیدی مؤثر در این حوزه و کاربردهای عملی آن در صنایع مختلف مورد بحث قرار گرفت. مزایای قابلتوجه استفاده از iBPMS در هوشمندکردن فرایندها شامل افزایش بهرهوری، بهبود تجربه مشتری و کاهش هزینهها برشمرده شد.
باوجوداین مزایا، چالشها و ملاحظات مربوط به پیادهسازی این سیستمها نیز مورد تأکید قرار گرفت و راهنماییهایی برای انتخاب پلتفرم مناسب ارائه شد. در نهایت با نگاهی به آینده، مشخص شد که تکامل BPMS بهسوی هوشمندسازی هرچه بیشتر، نقش محوری در شکلدهی به فرایندهای کسبوکار نوین خواهد داشت.
آیا سازمانهای کوچک نیز میتوانند از مزایای هوشمند سازی فرایندها بهرهمند شوند؟
بله، سازمانهای کوچک نیز میتوانند با انتخاب راهکارهای BPMS هوشمند متناسب با مقیاس و نیازهای خود از مزایای هوشمند سازی فرایندها مانند افزایش کارایی و کاهش هزینهها بهرهمند شوند.
چه مدتزمانی طول میکشد تا یک پروژه هوشمند سازی فرایندها با BPMS به نتیجه برسد؟
مدتزمان پیادهسازی بستگی به پیچیدگی فرایندها، میزان یکپارچگی موردنیاز و آمادگی سازمان دارد. پروژهها میتوانند از چند ماه تا بیشاز یک سال طول بکشند.